حارث بن خالد مخزومیحارث بن خالد مخزومی، شاعر غزل‌سرای قرن اول هجری در مکه است. فهرست مندرجات۲ - جدّ ۳ - پدر ۴ - خصوصیات ۵ - نقل حدیث از حارث ۶ - والی مکه و صاحب منصب ۷ - اطلاع حارث از حرکت امام حسین به کوفه ۸ - محاصره عبدالله بن زبیر با همراهی حارث ۹ - مأموریت حفظ مکه از سیل ۱۰ - اعتراض حجّاج به بی‌تدبیری حارث ۱۱ - شاعر بودن حارث ۱۲ - موضوع اشعار حارث ۱۳ - سبک اشعار حارث ۱۴ - حمیده، همسر شاعره حارث ۱۴.۱ - سبک اشعار حمیده ۱۴.۲ - ازدواج حارث با حمیده ۱۴.۳ - فوت حمیده ۱۵ - فهرست منابع ۱۶ - پانویس ۱۷ - منبع ۱ - تاریخ ولادت و وفاتاز تاریخ ولادت و وفاتش اطلاعی در دست نیست. بنا به نقل فَرّوخ [۱]
عمر فرّوخ، تاریخ الادب العربی ج۱، ص۵۸۳.
احتمالا تا بعد از سال ۱۰۰ هجری، زنده بوده است.ابن جوزی [۲]
ابن‌جوزی، المنتظم فی تاریخ الملوک و الامم ج۷، ص۱۰۹.
نام او را در حوادث سال۱۰۵، آورده است.۲ - جدّجدّ وی، عاص( عاصی بن هشام)، در جنگ بدر، در زمره مشرکان بود و علی بن ابی طالب علیه‌السلام او را به قتل رساند. [۳]
مصعب‌بن عبداللّه، کتاب نسب قریش، ص۳۱۳.
[۴]
ابوالفرج اصفهانی، کتاب الاغانی ج۳، ص۳۱۱.
[۵]
ابوالفرج اصفهانی، کتاب الاغانی ج۹، ص۲۲۷.
۳ - پدرپدر حارث، خالد بن عاص، در دوران خلافت عثمان (حک: ۲۳ـ ۳۵) والی مکه بود. [۶]
ابن‌عساکر، تاریخ مدینة دمشق ج۱۱، ص۴۱۵.
۴ - خصوصیاتحارث جذاب بود و در بین قریش، قدر و منزلت داشت. [۷]
ابوالفرج اصفهانی، کتاب الاغانی ج۳، ص۳۱۲.
۵ - نقل حدیث از حارثاز او حدیث نقل کرده‌اند و او نیز از عایشه روایت کرده است. ۶ - والی مکه و صاحب منصبزامباور، [۹]
ادوارد فون زامباور، معجم‌الانساب و الاسرات الحاکمة فی‌التاریخ الاسلامی، ص۲۷.
نامش را به عنوان والی مکه در سال۸۰، ذکر کرده است؛ اما بنا به نقل مورخان، وی در سال‌های ۴۱ تا ۸۱، بارها والی مکه شد [۱۰]
مصعب‌بن عبداللّه، کتاب نسب قریش، ص۳۱۳.
[۱۲]
محمدبن عبداللّه ازرقی، اخبار مکة و ماجاء فیها من الآثار ج۲، ص۱۶۸ـ۱۶۹.
و در این عزل و نصب‌ها گاه، مورد توجه و گاه، مورد بی‌اعتنایی خلفا قرار گرفته است. گاه با وجود داشتن منصب، امکان انجام وظیفه برای او حاصل نشده است و گاه به سبب بی‌تدبیری‌هایش به او اعتراض کرده‌اند.۷ - اطلاع حارث از حرکت امام حسین به کوفهحارث از حرکت حسین بن علی علیه‌السلام از مکه به کوفه مطّلع بود و ظاهرا در آن ایام، منصبی هم داشت. [۱۳]
محمدبن جریر طبری، تاریخ الطبری (تاریخ الامم والملوک) ج۵، ص۳۸۲.
۸ - محاصره عبدالله بن زبیر با همراهی حارثاو در زمان قیام عبداللّه بن زبیر (متوفی ۷۳)، مدتی خانه‌نشین بود، اما به همراه حَجّاج، ظاهرا در منطقه مِنی، مأمور محاصره عبداللّه شد. [۱۴]
مصعب‌بن عبداللّه، کتاب نسب قریش، ص۳۱۳.
[۱۵]
ابن‌حزم، جمهرة انساب‌العرب، ص۱۴۶.
۹ - مأموریت حفظ مکه از سیلهمچنین در سال۸۰، در حادثه سیل مکه، والی شهر و مأمور حفاظت از کعبه و آبادانی شهر بود. [۱۷]
محمدبن عبداللّه ازرقی، اخبار مکة و ماجاء فیها من الآثار ج۲، ص۱۶۸ـ۱۶۹.
[۱۸]
احمدبن یحیی بلاذری، فتوح البلدان، ص۷۱.
۱۰ - اعتراض حجّاج به بی‌تدبیری حارثسرانجام در سال۸۱، در زمان خلافت عبدالملک بن مروان (حک: ۶۵ـ۸۶)، بی‌تدبیری و عاشق پیشگی‌اش، حَجّاج را به اعتراض واداشت، شاعران او را هجو کردند و از منصب خویش عزل شد. [۱۹]
ابوالفرج اصفهانی، کتاب الاغانی ج۳، ص۳۱۷ـ۳۱۸.
[۲۰]
ابوالفرج اصفهانی، کتاب الاغانی ج۳، ص۳۲۸.
[۲۱]
ابوالفرج اصفهانی، کتاب الاغانی ج۳، ص۳۳۳ـ۳۳۴.
[۲۲]
عمر فرّوخ، تاریخ الادب العربی ج۱، ص۵۸۳.
۱۱ - شاعر بودن حارثحارث بسیار شعر می‌سرود. [۲۳]
مصعب‌بن عبداللّه، کتاب نسب قریش، ص۳۱۳.
[۲۴]
عبدالقادربن عمر بغدادی، خزانةالأدب و لب لباب‌لسان العرب ج۱، ص۴۵۴.
وی از شاعران بزرگ قریش بود و با شاعرانی همچون عمر بن ابی ربیعه برابری می‌کرد. حتی کُثَیر عَزَّه، از شاعران بزرگ عرب، اشعار وی را در حد اشعار خود می‌دانست. [۲۵]
ابوالفرج اصفهانی، کتاب الاغانی ج۳، ص۳۱۳ـ۳۱۵.
[۲۶]
ابوالفرج اصفهانی، کتاب الاغانی ج۳، ص۳۴۲.
[۲۷]
محمدبن عمران مرزبانی، المُوَشَّح (مآخذ العلماء علی الشعراء فی عِدّة انواع من صناعة الشعر)، ص۳۲۸.
[۲۸]
ابوالفرج اصفهانی، کتاب الاغانی ج۳، ص۳۲۷.
۱۲ - موضوع اشعار حارثیکی از موضوعات پر بسامد اشعار حارث، مانند اکثریت شاعران عصر جاهلی، در وصف زنان بوده و بیشتر اشعارش را به آواز می‌خواندند. [۲۹]
ابوالفرج اصفهانی، کتاب الاغانی ج۳، ص۳۱۲.
[۳۰]
ابوالفرج اصفهانی، کتاب الاغانی ج۳، ص۳۱۷ـ۳۲۱.
[۳۱]
ابوالفرج اصفهانی، کتاب الاغانی ج۳، ص۳۳۰ـ۳۳۲.
[۳۲]
ابوالفرج اصفهانی، کتاب الاغانی ج۳، ص۳۴۰ـ۳۴۱.
۱۳ - سبک اشعار حارثاو در تغزلاتش از عمر بن ابی ربیعه پیروی می‌نمود و به مدح و هجای اشخاص نمی‌پرداخت [۳۳]
ابوالفرج اصفهانی، کتاب الاغانی ج۳، ص ۳۱۲.
، اما فخر و حماسه و عتاب در اشعارش دیده می‌شود. [۳۴]
عمر فرّوخ، تاریخ الادب العربی ج۱، ص۵۸۴.
۱۴ - حمیده، همسر شاعره حارثابو الفرج اصفهانی [۳۵]
ابوالفرج اصفهانی، کتاب الاغانی ج۹، ص۲۲۷ـ۲۳۳.
، ذیل حارث بن خالد، به شرح‌حال حُمَیده بنت نعمان بن بشیر، یکی از همسران وی، پرداخته است. [۳۶]
مصعب‌بن عبداللّه، کتاب نسب قریش، ص۳۱۳. آنجا که نام وی را عَمْرة آورده است.
۱۴.۱ - سبک اشعار حمیدهحمیده از زنان شاعر هجوگوی عرب بود [۳۷]
ابن ابی‌طاهر، بلاغات النساء، ص۱۳۶ـ۱۴۲.
[۳۸]
ابوالفرج اصفهانی، کتاب الاغانی ج۹، ص۲۲۹ـ۲۳۱.
[۳۹]
ابن‌حزم، جمهرة انساب‌العرب، ص۳۶۴.
و مردم از زبان وی می‌ترسیدند. [۴۰]
زینب فوّاز، الدر المنثور فی طبقات ربات الخُدُور ج۱، ص۲۹۸.
۱۴.۲ - ازدواج حارث با حمیدهحارث، زمانی که همراه عبدالملک بن مروان به دمشق رفت، با حمیده ازدواج نمود، اما پس از مدت کوتاهی از وی جدا شد. [۴۱]
ابوالفرج اصفهانی، کتاب الاغانی ج۹، ص۲۲۷ـ ۲۲۸.
[۴۲]
زینب فوّاز، الدر المنثور فی طبقات ربات الخُدُور ج۱، ص۲۹۸.
۱۴.۳ - فوت حمیدهحمیده حدود سال۸۵، در شام درگذشت. [۴۳]
زینب فوّاز، الدر المنثور فی طبقات ربات الخُدُور ج۱، ص۳۰۲.
[۴۴]
عبدالرحمان مصطاوی، اعلام‌النساء، ص۸۴.
۱۵ - فهرست منابع• ابن ابی طاهر، بلاغات النساء، بیروت ۱۹۸۷. • ابن جوزی، المنتظم فی تاریخ الملوک و الامم، چاپ محمد عبدالقادر عطا و مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت ۱۴۱۲/۱۹۹۲. • ابن حزم، جمهرة انساب‌العرب، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳. • ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، چاپ علی شیری، بیروت ۱۴۱۵ـ۱۴۲۱/ ۱۹۹۵ـ۲۰۰۱. • ابو الفرج اصفهانی، کتاب الاغانی، چاپ احسان عباس، ابراهیم سعافین و بکرعباس، بیروت ۱۴۲۵ق/۲۰۰۴م. • محمد بن عبداللّه ازرقی، اخبار مکة و ماجاء فیها من الآثار، چاپ رشدی صالح ملحس، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳، چاپ افست قم ۱۳۶۹ش. • عبد القادربن عمر بغدادی، خزانةالأدب و لب لباب لسان العرب، چاپ عبدالسلام محمد هارون، ج۱، قاهره ۱۹۷۹. • احمد بن یحیی بلاذری، فتوح البلدان، چاپ عبدالله انیس طبّاع و عمر انیس طبّاع، بیروت ۱۴۰۷/۱۹۸۷. • خلیفة بن خیاط، تاریخ خلیفة بن خیاط، روایة بقی‌بن مخلد، چاپ سهیل زکار، بیروت ۱۴۱۴/ ۱۹۹۳. • ادوارد فون زامباور، معجم‌الانساب و الاسرات الحاکمة فی‌التاریخ الاسلامی، ترجمه زکی محمدحسن بک و حسن احمد محمود، قاهره ۱۹۵۱. • محمد بن جریر طبری، تاریخ الطبری (تاریخ الامم والملوک)، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت ( ۱۳۸۲ـ ۱۳۸۷/ ۱۹۶۲ـ۱۹۶۷ ). • عمر فرّوخ، تاریخ الادب العربی، ج ۱، بیروت ۱۹۸۴. • زینب فوّاز، الدر المنثور فی طبقات ربات الخُدُور، چاپ محمدامین ضناوی، بیروت ۱۴۲۰/۱۹۹۹. • م حمد بن عمران مرزبانی، المُوَشَّح (مآخذ العلماء علی الشعراء فی عِدّة انواع من صناعة الشعر)، چاپ علی محمد بجاوی، مصر ۱۹۶۵. • عبد الرحمان مصطاوی، اعلام‌النساء، بیروت ۱۴۲۳/۲۰۰۲. • مصعب بن عبداللّه، کتاب نسب قریش، چاپ لوی پرووانسال، قاهره ۱۹۵۳. ۱۶ - پانویس
۱۷ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، مقاله حارث بن خالد مخزومی، ص۵۶۸۳. |